Đau thượng vị là bệnh gì? Nguyên nhân, triệu chứng và phòng ngừa

Đau thượng vị là vùng đau phía trên rốn có thể là bệnh tiêu hóa thông thường, nhưng cũng có thể là dấu hiệu của bệnh lý nguy hiểm của những cơ quan xung quanh, nên thăm khám và điều trị sớm.

Đau thượng vị là gì?

Vùng thượng vị là phần trên rốn, nằm bên dưới khung xương sườn, nơi tập trung nhiều bộ phận quan trọng của cơ thể như: dạ dày, tuyến mật, tuyến tụy… Cơn đau bụng ở khu vực bên dưới xương sườn và trên rốn gọi là đau vùng thượng vị.

Cơn đau ở vùng thượng vị có thể diễn ra âm ỉ, thỉnh thoảng mới xuất hiện, hoặc có thể đau dữ dội, quằn quại, nhói ra phía sau. Ngoài ra, đau thượng vị có thể kèm theo một số triệu chứng như ợ hơi, khó tiêu, đầy bụng… Đau có thể liên quan đến bữa ăn: đau ngay sau ăn hoặc khi nằm xuống sau ăn.

Đau vùng thượng vị là bệnh gì?

Đau vùng thượng vị là một triệu chứng phổ biến của một số bệnh như đau dạ dày, rối loạn tiêu hóa dài hạn hay ngắn hạn. Ngoài ra, đau thượng vị cũng có thể liên quan đến các cơ quan khác như tụy, mật hoặc các bệnh lý cơ quan khác ngoài hệ tiêu hoá. Những nguyên nhân đau thượng vị có thể gặp:

• Loét dạ dày: Là những vết loét xảy ra ở niêm mạc dạ dày xảy ra do mất cân giữa hàng rào bảo vệ niêm mạc dạ dày và yếu tố nguy cơ. Loét dạ dày gây đau vùng thượng vị, các triệu chứng khác cũng có thể xảy ra như khó tiêu, ợ chua, buồn nôn, nôn máu, đại tiện phân đen.

• • Viêm dạ dày: Là tình trạng tổn thương lớp niêm mạc dạ dày. Đây là tổn thường gặp ở mọi đối tượng thuộc mọi lứa tuổi, phần lớn bệnh nhân viêm dạ dày tá tràng không có triệu chứng mà chủ yếu có triệu chứng là do viêm cấp tính. Các triệu chứng có thể gặp: đau vùng thượng vị khi đói hoặc sau khi ăn, ăn nhanh no, ậm ạch khó chịu vùng thượng vị sau ăn.

• • Viêm tụy cấp: Khi các enzym tiêu hóa được kích hoạt lúc vẫn còn trong tuyến tụy, chúng sẽ kích thích các tế bào của tuyến tụy và gây ra tình trạng viêm. Các triệu chứng của viêm tụy bao gồm đau bụng thượng vị, đau lan ra sau lưng, buồn nôn, nôn, đầy chướng bụng, sốt, mạch nhanh…

• • Sỏi mật: Túi mật là một cơ quan có chức năng lưu trữ mật, sau đó được giải phóng dịch mật vào ruột giúp tiêu hoá thức ăn. Khi các thành phần mật trở nên mất cân bằng, sỏi mật có thể hình thành. Nếu một viên bị mắc kẹt trong ống cổ túi mật có thể gây đau vùng thượng vị dữ dội. Bệnh sỏi mật có thể kèm theo triệu chứng vàng mắt, vàng da, và có thể gây sốt.

• • Viêm thực quản: Tình trạng này xảy ra khi niêm mạc thực quản bị viêm. Các nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng này là trào ngược dạ dày, dị ứng, nhiễm trùng, hoặc kích ứng mãn tính do thuốc. Nếu không điều trị, theo thời gian, có thể dẫn đến sẹo trên niêm mạc thực quản. Các triệu chứng phổ biến ngoài đau thượng vị còn gây nóng rát ở ngực hoặc cổ, ợ chua, ho, khó nuốt hoặc đau khi nuốt.

• • Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Nếu axit trong dạ dày trào ngược lên ống dẫn thức ăn hoặc thực quản có thể gây kích ứng niêm mạc thực quản, gây đau vùng thượng vị. Trào ngược dạ dày thực quản thường có các triệu chứng như cảm thấy nóng rát ở ngực sau khi ăn, có thể nặng hơn vào ban đêm hoặc khi nằm đầu bằng. Bệnh có thể có các triệu chứng khác như khó tiêu, đắng miệng, ho lâu ngày, cảm giác khó chịu tại vùng cổ họng hoặc vùng ngực sau xương ức.(1)

• • Tiền sản giật: Nếu đau vùng thượng vị nhẹ là triệu chứng phổ biến của mẹ bầu do áp lực bào thai đang đè nặng lên vùng bụng. Điều này là do thay đổi nội tiết tố cũng như quá trình tiêu hóa của người mẹ. Ngoài đau thượng vị, mẹ bầu còn có triệu chứng ợ nóng thường xuyên. Tuy nhiên, nếu đau ở vùng thượng vị dữ dội có thể là triệu chứng nghiêm trọng của tình trạng tiền sản giật. Đây là tình trạng khá nguy hiểm có thể nguy hiểm đến tính mạng của hai mẹ con, nên cần bác sĩ theo dõi.

• • Ung thư tuyến tụy: Nếu đau thượng vị kèm theo các triệu chứng sụt cân không rõ nguyên nhân, đường huyết tăng cao, thì nên thăm khám sức khỏe càng sớm càng tốt.

• • Các bệnh lý về gan, mật: Bao gồm viêm túi mật, áp-xe gan cũng gây là những cơn đau vùng trên rốn. Những triệu chứng đi kèm như sốt, vàng da, buồn nôn, đau lan lên vai, sau lưng, lan khắp vùng bụng, gan sưng to, ấn kẽ sườn đau, sốc nhiễm khuẩn…

• • Các bệnh lý khác của hệ tiêu hóa: Các bệnh lý phổ biến như ngộ độc thức ăn, nhiễm trùng, nhiễm độc tiêu hóa, viêm ruột thừa. Bệnh nhân sẽ thấy các triệu chứng đi kèm như nôn, buồn nôn, sốt, chướng bụng, tiêu chảy, đi phân lỏng lẫn máu hoặc chất nhầy.

• • Các bệnh lý ngoài đường tiêu hóa: Đau vùng thượng vị có thể liên quan đến những bộ phận ngoài ổ bụng như tim, phổi, màng phổi, cơ hoành… Bệnh nhân suy tim, bị nhồi máu cơ tim có thể có triệu chứng đau bụng trên rốn, kèm khó thở, hoặc có thể ngất đi. Hay những người bị viêm phổi thùy dưới, áp-xe phổi, viêm hoặc áp-xe trung thất, cơ hoành… có thể tổn thương các bộ phận lân cận đường dẫn truyền thần kinh kích thích đau ở vùng thượng vị. Trong trường hợp này, người bệnh có thể nhầm lẫn bản thân bị các bệnh tiêu hóa.

Triệu chứng đau thượng vị

Tùy vào nguyên nhân gây bệnh mà triệu chứng đau thượng vị khác nhau và sẽ có những triệu chứng đi kèm. Một số triệu chứng được xem là điển hình của chứng đau thượng vị.(2)

• • Nóng rát hoặc châm chích ở vùng bụng
  • Đau âm ỉ hoặc đau từng cơn dữ dội
  • Đầy bụng, khó tiêu hoặc khó nuốt
  • Buồn nôn, nôn mửa
  • Hơi thở khó khăn
  • Cơn đau nhói có thể kéo dài vài phút hoặc vài giờ sau khi ăn

Điều trị đau thượng vị

Tùy vào nguyên nhân gây bệnh mà có cách điều trị phù hợp, có thể điều trị bằng nội khoa hoặc ngoại khoa.

1. Dùng thuốc điều trị đau thượng vị

Một số loại thuốc thông thường được dùng trong điều trị đau thượng vị bao gồm thuốc trung hòa acid dạ dày, thuốc ức chế bơm proton (PPI) làm giảm tiết acid dạ dày…

Một số trường hợp nhiễm trùng, bác sĩ sẽ chỉ định dùng thuốc kháng sinh như Ciprofloxacin, Ofloxacin hoặc Imidazol. Thuốc làm tan sỏi mật như axit ursodeoxycholic, cũng như thuốc giảm đau và thuốc chống nôn để giảm bớt sự khó chịu và đau đớn.

2. Phương pháp khác

Trong một số trường hợp, ngoài dùng thuốc bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật như cắt bỏ túi mật, hoặc ngăn ngừa trào ngược dạ dày cải thiện các triệu chứng. Ngoài ra, trường hợp mắc bệnh tiêu hóa do hệ quả của thói quen ăn uống, người bệnh cần thay đổi lối sống như giảm tiêu thụ thực phẩm chứa nhiều chất béo hoặc thịt đỏ, tránh uống rượu, đồ uống có nhiều ga và thức ăn cay; nên uống nhiều nước, chọn những thực phẩm không gây kích ứng dạ dày như bánh quy khô; kiểm soát stress, luôn giữ tinh thần thoải mái.

Khi nào thì gặp bác sĩ?

Trong những trường hợp đau thượng vị có những biểu hiện hoặc kèm theo những triệu chứng sau đây cần đến ngay cơ sở y tế hoặc bệnh viện uy tín để thăm khám:(3)

• • Cơn đau dạ dày trở nên nặng hơn, hoặc di chuyển đến phần dưới bên phải của bụng
  • Xuất hiện đau ngực, hoặc cơn đau lan ra ngực, lưng, cổ, vai và cánh tay
  • Nôn ói liên tục 12 giờ
  • Người mất nước dù không đi tiểu, mắt trũng, da khô
  • Đi tiêu ra phân đen hoặc lẫn máu
  • Khó thở, chóng mặt, thậm chí ngất xỉu
  • Đau bụng, kèm nôn, sốt trên 38 độ C
  • Bụng chướng
  • Các triệu chứng ngày một nặng hơn hoặc xuất hiện triệu chứng mới
  • Đau bụng xảy ra do chấn thương, té ngã, hay bị đánh vào vùng bụng

Cách phòng tránh bị đau thượng vị

Như đã đề cập ở trên, đau thượng vị có rất nhiều nguyên nhân, có thể do yếu tố bên trong và bên ngoài cơ thể. Cách phòng ngừa mà mọi người có thể làm được là thay đổi thói quen sống lành mạnh.

Có chế độ dinh dưỡng phù hợp:

Nên lựa chọn những thực phẩm không gây kích ứng, làm trầm trọng thêm các triệu chứng viêm dạ dày

• • Hạn chế thức ăn nhiều dầu mỡ, chiên rán hay thức ăn nhiều gia vị ớt, gừng, bạc hà
  • Hạn chế thực phẩm có hàm lượng acid cao cà chua, trái cây họ cam quýt gây kích ứng dạ dày
  • Tập thói quen ăn chậm, nhai kỹ
  • Nên chia nhỏ bữa ăn, không ăn trước ngủ 2-3 giờ đồng hồ
  • Nên kê cao đầu khi ngủ nếu có triệu chứng trào ngược dạ dày
  • Hạn chế rượu bia, vì chất cồn có thể gây kích ứng dạ dày
  • Không nên sử dụng caffeine, thuốc lá vì có thể làm bệnh nặng thêm
  • Tăng cường chất xơ, rau xanh, trái cây tươi
  • Uống đủ nước và giữ ấm vùng bụng

Thường xuyên vận động: Nên duy trì các hoạt động thể dục thể thao phù hợp, ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 lần mỗi tuần. Điều này không những tăng cường hệ miễn dịch mà còn tăng sự dẻo dai khỏe mạnh cho các cơ bắp, duy trì sức khỏe toàn thân.

Thăm khám sức khỏe định kỳ: Bên cạnh xây dựng lối sống lành mạnh, cần thăm khám sức khỏe định kỳ 6 tháng/lần giúp tầm soát, phát hiện và điều trị bệnh lý kịp thời. Nếu có những triệu chứng bất thường cần thăm khám ngay.

Các thắc mắc thường gặp về đau vùng thượng vị

1. Đau thượng vị có nguy hiểm không?

Thông thường, đau thượng vị ngắn hạn thường liên quan đến hệ tiêu hóa, có thể phát hiện và điều chỉnh sớm. Tuy nhiên, nếu đau thượng vị kéo dài dai dẳng, kèm theo các triệu chứng bất thường thì có thể là dấu hiệu cảnh báo của một bệnh lý nguy hiểm nào đó, như ung thư, bệnh tim mạch, giun chui ống mật, bệnh gan… Vì vậy, trong những trường hợp này cần được thăm khám, chẩn đoán và điều trị bệnh càng sớm càng tốt.

2. Nên làm gì khi bị đau thượng vị?

Khi gặp dấu hiệu đau thượng vị, đặc biệt là những cơn đau dữ dội, và ngày một tăng lên thì cần đến ngay các cơ sở y tế, bệnh viện uy tín để thăm khám. Việc phát hiện ra bệnh lý sớm (nếu có), việc điều trị dễ dàng, hiệu quả và ít tốn kém hơn. Nếu để lâu, bệnh tiến triển nặng, việc điều trị khó khăn, tốn nhiều công sức, tiền bạc mà thậm chí còn đe dọa đến tính mạng của người bệnh.

Trong quá trình điều trị, người bệnh cần tuân thủ theo phác đồ điều trị của bác sĩ. Cùng với đó, là kết hợp với chế độ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh để giúp việc điều trị hiệu quả. Sau khi điều trị, người bệnh cần duy trì kiểm tra sức khỏe định kỳ để kiểm tra và tầm soát bệnh.

3. Đau thượng vị kiêng ăn gì?

• • Hạn chế thực phẩm khó tiêu, thức ăn nhiều dầu mỡ, chiên rán sẽ làm tăng tiết acid dạ dày, gây đau vùng thượng vị nhiều hơn như: thịt nguội, xúc xích, lạp xưởng…

• • Tránh thức ăn chứa nhiều gia vị chua cay như tiêu, ớt, tỏi…

• • Hạn chế thực phẩm có hàm lượng acid cao như trái cây họ cam quýt, xoài, me…

• • Tránh rượu bia, chất kích thích như caffeine, thuốc lá… vì sẽ làm vết thương lâu lành, thậm chí làm bệnh nặng hơn.

4. Đau vùng thượng vị nên ăn gì?

• • Nên ăn các thức ăn mềm, tinh, ấm như: cháo, súp, cơm mềm, trứng, sữa…

• • Uống nước bột sắn dây, nước mía, sinh tố trái cây tươi.

• • Tăng cường rau củ, trái cây, các loại đậu như: bắp cải, khoai tây, bí đao, xà lách, súp lơ, cà rốt, bí xanh, rau má, mộc nhĩ…

5. Đau vùng thượng vị có phải là một trường hợp khẩn cấp?

Đau thượng vị có nhiều nguyên nhân, nên có thể diễn tiến âm ỉ hoặc khẩn cấp, đột ngột.

6. Đau thượng vị có thể kéo dài bao lâu?

Đau vùng thượng vị có thể là bệnh cấp tính, ngắn hạn nhưng bệnh có khi âm ỉ, kéo dài nhiều giờ, nhiều ngày, thậm chí nhiều tháng, nhiều năm. Điều này tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh để có thể trả lời được.

7. Chữa đau thượng vị ở đâu uy tín nhất hiện nay?

Đau vùng thượng vị có rất nhiều nguyên nhân gây bệnh và triệu chứng dễ nhầm lẫn. Do vậy, để chẩn đoán bệnh chính xác, người bệnh nên đến cơ sở y tế và bệnh viện uy tín có chuyên khoa tiêu hóa, bác sĩ giàu kinh nghiệm và máy móc hiện đại.

Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa (BVĐK Tâm Anh TP.HCM) và Khoa Tiêu hóa (BVĐK Tâm Anh Hà Nội) là những trung tâm y tế chuyên khoa Tiêu hóa uy tín, cung cấp dịch vụ thăm khám và điều trị cao cấp, hiệu quả cho các bệnh nhân mắc các vấn đề về gan từ nhẹ đến nặng (gan nhiễm mỡ, viêm gan cấp tính, mạn tính, xơ gan, ung thư gan…). Hệ thống BVĐK Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ Nội khoa – Ngoại khoa – Nội soi tiêu hóa chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm, bên cạnh đó là sự hỗ trợ của hệ thống thiết bị y tế hiện đại, nhập khẩu từ nước ngoài, phục vụ tối đa nhu cầu thăm khám và điều trị của khách hàng.

Để đặt lịch thăm khám và điều trị các bệnh về gan với các chuyên gia bác sĩ về Tiêu hóa của Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, xin vui lòng liên hệ:

Đau vùng thượng vị thường xuất phát thường liên quan đến hệ tiêu hóa, và cũng không ngoại trừ các bộ phận xung quanh, có thể gây biến chứng nguy hiểm nếu không thể phát hiện và điều trị kịp thời.